ប្រាសាទព្រះវិហារ ជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដ៏ល្បីល្បាញរបស់កម្ពុជា ដែលស្ថិតនៅលើភ្នំដងរែក ក្នុងខេត្តព្រះវិហារ។ ប្រាសាទនេះមិនត្រឹមតែជានិមិត្តរូបនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរបុរាណប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជាសក្ខីភាពនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌ដ៏រុងរឿងរបស់អាណាចក្រខ្មែរផងដែរ។ ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានចុះបញ្ជីជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូនៅឆ្នាំ២០០៨។

ប្រវត្តិនៃការសាងសង់

ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានសាងសង់នៅដើមសតវត្សទី៩ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ (៨៨៩-៩១០) ដែលជាស្តេចនៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ប្រាសាទនេះត្រូវបានឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ ដែលជាអទិទេពសំខាន់មួយនៅក្នុងសាសនាហិណ្ឌូ។ ទីតាំងរបស់ប្រាសាទនៅលើភ្នំដងរែក កម្ពស់៥២៥ម៉ែត្រពីនីវ៉ូទឹកសមុទ្រ បានធ្វើឱ្យប្រាសាទនេះ ក្លាយជាកន្លែងសក្ការៈបូជាដ៏សំខាន់ និងជាចំណុចយុទ្ធសាស្ត្រសម្រាប់អាណាចក្រខ្មែរ។

ការសាងសង់ប្រាសាទបានបន្តកើនឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេចជាច្រើនអង្គ ជាពិសេសនៅសម័យព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ (១០០២-១០៥០) និងព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ (១១១៣-១១៥០)។ ស្ថាបត្យកម្មរបស់ប្រាសាទនេះបង្ហាញពីភាពប៉ិនប្រសប់នៃសិល្បៈខ្មែរ ជាមួយនឹងការឆ្លាក់ថ្មដ៏ល្អប្រណីត និងការរៀបចំ ដែលសមស្របនឹងទីតាំងភ្នំ។ ប្រាសាទនេះមានជណ្តើរវែងៗ និងខ្លោងទ្វារដ៏ធំសម្បើម ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពអស្ចារ្យនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ។

សារៈសំខាន់ខាងវប្បធម៌ និងសាសនា

ប្រាសាទព្រះវិហារមិនត្រឹមតែជាកន្លែងសក្ការៈបូជាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការអភិវឌ្ឍវប្បធម៌ និងបញ្ញាផងដែរ។ ការឆ្លាក់ថ្មនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបង្ហាញពីរឿងរ៉ាវនៃទេវកថា និងការគោរពបូជាព្រះសិវៈ។ ទីតាំងដ៏ខ្ពស់របស់ប្រាសាទនេះត្រូវបានគេជឿថា ជានិមិត្តរូបនៃភាពជិតភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាភ្នំដ៏ពិសិដ្ឋនៅក្នុងទេវកថាហិណ្ឌូ។ នៅសតវត្សទី១២ នៅពេលដែលព្រះពុទ្ធសាសនាចាប់ផ្តើមរីករាលដាលនៅកម្ពុជា ប្រាសាទព្រះវិហារក៏បានក្លាយជាកន្លែងសម្រាប់ការគោរពបូជាតាមផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាផងដែរ។ នេះបង្ហាញពីភាពបត់បែននៃវប្បធម៌ខ្មែរ ដែលអាចបញ្ចូលគ្នានូវជំនឿសាសនាផ្សេងៗ។

ជម្លោះ និងការចុះបញ្ជីជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក

នៅឆ្នាំ១៩៦២ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) បានសម្រេចថា ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ដោយផ្អែកលើឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ និងផែនទី។ ទោះជាយ៉ាងណា ជម្លោះរវាងកម្ពុជា និង ថៃនៅតែបន្តកើតមានជាបន្តបន្ទាប់ ជាពិសេសនៅឆ្នាំ២០០៨ នៅពេលដែលប្រាសាទនេះត្រូវបានចុះបញ្ជីជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ ការចុះបញ្ជីជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូនៅឆ្នាំ២០០៨ គឺជាព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់សម្រាប់កម្ពុជា ព្រោះអន្តរជាតិបានទទួលស្គាល់តម្លៃជាសកលនៃប្រាសាទបុរាណដ៏ផូផង់នេះ។

ប្រាសាទព្រះវិហារគឺជានិមិត្តរូបនៃភាពរុងរឿង និងភាពធន់របស់វប្បធម៌ខ្មែរ។ ទោះបីជាប្រវត្តិធ្លាប់ឆ្លងកាត់ជម្លោះ និងបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនក៏ដោយ ប្រាសាទនេះនៅតែឈរយ៉ាងរឹងមាំជាសក្ខីភាពនៃស្មារតីរបស់បុព្វបុរសខ្មែរ។ ការទទួលស្គាល់ជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោកបានបញ្ជាក់ពីតម្លៃដ៏អស្ចារ្យរបស់ប្រាសាទនេះ និងសារៈសំខាន់នៃការអភិរក្ស សម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ៕