តើប្រាសាទបុរាណខ្មែរនៅសល់ប៉ុន្មាន?

2015-01-22 16:40:04
ចំនួនមតិ 0 | ចំនួនចែករំលែក 0

ចន្លោះមិនឃើញ

ខ្មែរធ្លាប់មានវប្បធម៌ និងអរិយធម៌ល្បីរន្ទឺពាសពេញតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាពិសេសក្នុងសម័យអង្គរដ៏រុងរឿង។ កេរ្តិ៍ដំណែល ដែលបន្សល់ទុកពីអតីតកាល មានសម្បត្តិវប្បធម៌ជាច្រើន ក្នុងនោះមានប្រាសាទបុរាណ នៅរាយប៉ាយពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ដែលខ្លះនៅមានរូបរាងល្អ ខ្លះបែកបាក់ ខ្លះទៀតនៅសល់តែដុំថ្ម និងខ្លះទៀតបានបាត់បង់ទៅប្រទេសដទៃ។ លោក ប្រាក់សុណ្ណារ៉ា អគ្គនាយករងនៃអគ្គនាយកដ្ឋានបេតិកភណ្ឌនៃក្រសួងវប្បធម៌ ស្ម័គ្រចិត្ត កន្លងមកបានផ្ដល់សម្ភាសដល់ Sabay ចែករំលែកព័ត៌មានមួយចំនួនជុំវិញប្រធានបទប្រាសាទបុរាណខ្មែរដូច ខាងក្រោម។ Sabay ៖ តើប្រាសាទខ្មែរចាប់ផ្ដើមកសាងឡើងនៅសតវត្សទីប៉ុន្មាន? ទន្ទឹមគ្នានៃការកកើតទឹកដី និងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដែរឬយ៉ាងណា?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ប្រាសាទខ្មែរចាប់ផ្ដើមកសាងដំបូង នៅសតវត្សទី៦ នៃគ្រិស្តសករាជ ដែលអាចនិយាយបានថា ចាប់ពីសម័យសម័យចេនឡា។ តែនេះ ខ្ញុំចង់សំដៅតែទៅលើប្រាសាទនៅក្នុងទឹកដីខ្មែរប៉ុណ្ណោះ។ ប្រាសាទទាំងនោះមានដូចជា អាស្រមមហាឥសី (តាកែវ) ក្រុមប្រាសាទសម្បូណ៍ព្រៃគុក (កំពង់ធំ) ប្រសាទក្នុងរូងភ្នំ ដូចជានៅភ្នំខ្យង ភ្នំឈ្នួប និងប្រាសាទជាច្រើនទៀត។ ការកសាងប្រាសាទទាំងនេះ មិនមែន ទន្ទឹមគ្នានឹងការកកើតឡើងដំបូងនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនោះទេ។ បើតាមការសិក្សា របស់ក្រុមអ្នកប្រវត្តិវិទូផ្សេងៗ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរចាប់ផ្ដើមកកើតចាប់ពីសតវត្សទី១នៃគ្រិស្តសករាជ ហើយការកសាងរាជធានីក៏ចាប់ផ្ដើមកកើតចាប់តាំងពីពេលនោះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតាមរាជធានីនីមួយៗ ពុំទាន់មានការកសាងប្រាសាទនោះទេ គឺរហូតដល់ដើមសតវត្សទី៦មកទើបចាប់កសាង។

Sabay ៖ តើប្រាសាទខ្មែរកសាងពីអ្វីខ្លះទៅ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ប្រាសាទខ្មែរកសាងពី ឥដ្ឋ ថ្មភក់ ថ្មបាយក្រៀមដ ថ្មថ្លើមអណ្ដើក ថ្មពពុះ (ថ្មបាសាល) និងឈើ (ធ្វើជាធ្នឹមប៉ុណ្ណោះ)។

Sabay ៖ តើមូលហេតុអ្វីបានជាខ្មែរនិយម កសាងប្រាសាទច្រើន បែបនេះ? ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ បាទ! មានហេតុផលជាច្រើន ដែលជំរុញឲ្យព្រះរាជាខ្មែរសម័យបុរាណនិយមកសាងប្រសាទ មានដូចជា ដើម្បីឧទ្ទិសដល់សាសនា ដើម្បីឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជន និងឧទ្ទិសដល់ខ្លួនឯង។ ក្នុងចំណោមកត្តាបីធំៗនេះ គឺខ្ញុំសង្កេតឃើញថា ជំនឿលើសាសនា ជាហេតុផលចម្បងមួយ។ នៅសម័យបុរាណ ខ្មែរនិយមមានជំនឿលើសាសនាព្រាហ្មណ៍ ហើយសាសនានេះ សម្បូរទៅដោយអាទិទេពជាច្រើន ដែលព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមានជំនឿខ្លាំងទៅលើអាទិទេពទាំងនេះ ទើបជំរុញឲ្យមានការកសាងប្រាសាទដើម្បីឧទ្ទិសដល់អាទិទេពទាំង នោះ។

Sabay ៖ ប្រាសាទខ្មែរបែងចែកជាប៉ុន្មានប្រភេទ? អ្វីខ្លះ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ប្រាសាទខ្មែរបែងចែកជាបីធំៗគឺ ប្រាសាទសង់លើដីរាប (ប្រាសាទ ភូមិប្រាសាទ ប្រាសាទព្រះខ័ន…) ប្រាសាទទីទួល (ប្រាសាទលលៃ…) និង ប្រាសាទភ្នំ។ ប្រាសាទភ្នំ បែងចែកជាពីរគឺ ប្រាសាទភ្នំធម្មជាតិ (ភ្នំបាខែង …) និង ប្រាសាទភ្នំលើដីរាបស្មើ (ប្រាសាទ កោះ កេរ្តិ៍ ប្រាសាទបាគង ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង ប្រាសាទធំ ប្រាសាទប្រែរូប ប្រាសាទតាកែវ ប្រាសាទបាពួន ប្រាសាទអង្គរវត្ត ប្រាសាទបាយ័ន…)។

Sabay ៖ នៅសម័យណា មានការកសាងប្រាសាទបានច្រើនជាងគេ? ហេតុអ្វី?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ សម័យ ដែលមានការកសាងប្រាសាទ ច្រើនជាងគេ គឺនៅសម័យអង្គរ។ កត្តាដែលជំរុញ ឲ្យមានកសាងប្រាសាទបានច្រើនក្នុងសម័យនេះ គឺដោយសារកត្តាសេដ្ឋកិច្ច និងកត្តានយោបាយ នៃចក្រភពអង្គរ ពោរពេញដោយភាពខ្លាំង ល្បីរន្ទឺសុះសាយពាសពេញតំបន់ ហើយព្រះរាជានាសម័យនោះ គឺមានការខ្នះខ្នែង និងមានការប្រណាំងប្រជែងគ្នាកសាងប្រាសាទខ្លាំងបំផុត។ Sabay ៖ ព្រះរាជាអង្គរណា ដែលបានកសាងប្រាសាទបានច្រើនជាងគេ? ហេតុអ្វីបានជាអាចកសាងបានច្រើនបែបនេះ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ក្នុង ចំណោមព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដែលបានបានគ្រងតំណែងក្នុងសម័យនគរភ្នំ សម័យចេនឡា សម័យអង្គរ និងសម័យក្រោយអង្គរ មានតែព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ (១០០២-១០៥០)។ ក្នុងសម័យនោះ អាណាចក្រអង្គរមានភាពល្បីល្បាញ ក្នុងវិស័យ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងយោធា និងជាពិសេស អាណាចក្រអង្គរមានសន្តិភាពពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ទើបធ្វើឲ្យព្រះអង្គរអាចអាចគ្រងតំណែងបានជិតកន្លះសតវត្ស និងកសាងប្រាសាទបាននៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។ ស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះអង្គដែលបានបន្សល់ទុកសព្វថ្ងៃ មានដូចជា ប្រាសាទព្រះវិហារ (សំណង់មួយភាគធំត្រូវបានកសាងឡើងបន្ថែមពីលើសំណង់ដែលសង់ដោយ ព្រះបាទ យសោវរ្ម័នទី១ ជ័យវរ្ម័នទី៤ រាជេន្ទ្រវរ្ម័ន និងជ័យវរ្ម័នទី៥) ប្រាសាទភិមានអាកាស និងបារាយខាងលិច (សៀមរាប) ប្រាសាទភ្នំជីសូ និងភ្នំតាម៉ៅ (តាកែវ) ប្រាសាទគោកព្រីងជ្រុំ ប្រាសាទភ្នំធំ ប្រាសាទជើងព្រៃ និងប្រាសាទព្រះធាតុទឹកឆា (កំពង់ចាម) ប្រាសាទវត្តឯក ប្រាសាទបាសែត និងប្រាសាទស្នឹង (បាត់ដំបង) និងប្រាសាទជាច្រើនទៀតនៅក្នុងទឹកដីឡាវ និងថៃ។

Sabay ៖ តើអ្វីទៅជាស្ថានីយបុរាណវិទ្យា? តើបច្ចុប្បន្ន ស្ថានីយបុរាណវិទ្យាខ្មែរមានចំនួនប៉ុន្មាន? ក្នុងនោះមានប្រាសាទប៉ុន្មាន? សម្បត្តិវប្បធម៌ផ្សេងៗទៀតប៉ុន្មាន?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ស្ថានីយបុរាណ វិទ្យា គឺសំដៅលើបណ្ដុំសម្បត្តិវប្បធម៌ ក្នុងនោះមានដូចជា ប្រាសាទបុរាណ ប្រាសាទបាក់បែកសល់តែគ្រឹះ ទួលបុរាណ ស្ពាន បុរាណ និងការដ្ឋានផ្សេងៗទៀត។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១០ មាន ៦៥៩០ស្ថានីយបុរាណវិទ្យា នៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ក្នុងនោះ មានប្រាសាទដែលមានរូបរាងប្រមាណ៥៨២ ប្រសាទ បាក់បែកសល់តែគ្រឹះមាន៣៩៣ ទួលបុរាណ៤១៩៧ វត្តបុរាណ១១០៤ ស្ពានបុរាណ១០៧ និងការដ្ឋាន ចម្លាក់ និងសិលាចារឹកមានចំនួន២០៧។

Sabay ៖ តើបច្ចុប្បន្ន ខេត្តណាដែលមានប្រាសាទណាច្រើនជាងគេ? មានស្ថានភាពយ៉ាងណាដែរ? ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ បច្ចុប្បន្ន ខេត្តសៀមរាបមានប្រាសាទច្រើនជាងគេ ហើយប្រាសាទទាំងនោះ មានរូបរាងនៅល្អប្រសើរជាងគេក្នុងចំណោមប្រាសាទនៅខេត្តផ្សេង ៗទៀត ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំពុំបានដឹងច្បាស់ថា នៅក្នុងខេត្តនោះមានប្រាសាទសរុបប្រមាណឲ្យប្រាកដនោះទេ។

Sabay ៖ ហេតុអ្វីបានជាប្រាសាទដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប នៅមានរូបរាងនៅល្អប្រសើរជាងគេ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ជាការពិត សង្គ្រាមកើតឡើងនៅទូទាំងប្រទេស ហើយសុទ្ធតែបានបំផ្លាញប្រាសាទបុរាណស្ទើរតែគ្រប់កន្លែងទាំងអស់ គ្រាន់តែក្នុងទ្រង់ទ្រាយតិចនិងច្រើនប៉ុណ្ណោះ។ អ្វីដែលធ្វើឲ្យប្រាសាទបុរាណនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបនៅមានរូបរាងល្អ ប្រសើរជាងគេ គឺដោយសារតែមាន អភិរក្សស្ថានអង្គរ ប្រចាំ ខេត្តសៀមរាប ដែលបានបង្កើតឡើង ដោយបារាំង នៅក្នុងសម័យអាណានិគមនិយមតាំងពីឆ្នាំ១៩០៨។ អភិរក្សស្ថានអង្គរ មាននាទីថែរក្សា និងជួយអភិរក្សប្រាសាទបុរាណទាំងនោះ ជាហេតុធ្វើឲ្យប្រាសាទទាំងនោះនៅមានរូបរាងល្អប្រសើរ។

Sabay ៖ តើសម័យណា ដែលខ្មែរលែងមានការសាងសង់ប្រាសាទ? មកពីមូលហេតុអ្វី បានជាលែងមានការសាងសង់បែបនេះ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ របត់ នៃសាសនាគឺជាមូលហេតុចម្បង បំផុត ដែលជំរុញឲ្យខ្មែរបោះបង់ចោលការកសាងប្រសាទបុរាណ។ តាមការសិក្សារបស់ខ្ញុំផ្ទាល់ គឺបញ្ចប់នៅសតវត្សទី១៣ ឬក្រោយសម័យអង្គរ។ ចាប់ពីសតវត្សនេះមក ខ្មែរបានដូរមកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលនិយមយកឈើមកធ្វើជាព្រះវិហារ គឺលែងមានការសាងសង់ប្រាសាទទៀតហើយ។

Sabay ៖ តើប្រាសាទមួយណា ដែលចាត់ទុកជាប្រាសាទកសាងក្រោយគេបង្អស់ ហើយកសាងដោយនរណា? អំឡុងឆ្នាំណា?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ប្រាសាទដែលកសាងចុងក្រោយបំផុតនោះគឺ ប្រាសាទមង្គលាថ៌ (ប្រាសាទតុប) ដែលកសាងឡើងដោយព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ នៅប្រហែលដើមសតវត្សទី១៤ ស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាប។

Sabay ៖ តើប្រាសាទខ្មែរបាត់បង់ទៅប្រទេសណាខ្លះ? ប្រទេសណាច្រើនជាងគេ? ចំនួនប៉ុន្មាន?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ បើផ្អែកតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ ប្រាសាទខ្មែរ បច្ចុប្បន្នមាននៅក្នុងប្រទេសថៃ ឡាវ និងវៀតណាម។ ខាងក្រសួង មិនបានរាប់ចំនួនប្រាសាទដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសជិតខាងទាំងនោះទេ តែបើតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំផ្ទាល់ គឺមិនដល់មួយរយប្រាសាទទេ។ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបី គឺប្រាសាទនៅទឹកដីថៃ មានចំនួនច្រើនជាងនៅឡាវ និងវៀតណាម។ Sabay ៖ តើប្រទេសទាំងនោះ បានទទួលស្គាល់ថា ប្រាសាទទាំងនោះជារបស់ខ្មែរទេ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ មានប្រទេសខ្លះទទួលស្គាល់ថាជារបស់ខ្មែរ។ ខ្ញុំបានចុះទស្សនកិច្ចក្នុងក្របខ័ណ្ឌអាស៊ានជាមួយប្រទេសផ្សេងៗ ទៀតនៅប្រទេសថៃ។ នៅថៃមានប្រាសាទខ្មែរជាច្រើន … ខ្ញុំបានទៅទស្សនានៅប្រាសាទមួយមានឈ្មោះថា ប្រាសាទមឿងស៊ិញ នៅខេត្តកញ្ចនា ក្បែរប្រទេសភូមា។ អ្នកមគ្គុទ្ទេសក៍ទេសចរណ៍ថៃប្រចាំការនៅប្រាសាទនោះ បានបានរៀបរាប់ពីប្រវត្តិប្រាសាទទាំងនោះប្រាប់ដល់មន្ត្រី អាស៊ាន និងខ្ញុំថា កសាងដោយស្ដេចខ្មែរ។ ខ្ញុំហ៊ានអះអាងថា អ្នកសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រពិតប្រាកដរបស់ថៃ ប្រាកដជាបានដឹងពិតប្រាកដ និងទទួលស្គាល់ថា ប្រាសាទជាច្រើន កសាងដោយព្រះរាជាខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រវត្តិថៃបច្ចុប្បន្ន បើតាមខ្ញុំដឹងគឺក្រឡៃពីធាតុពិត។ បើនៅឡាវវិញ ទាំងប្រជាជន និងថ្នាក់ដឹកនាំរបស់គេ គេនិយាយពេញៗមាត់ថា ប្រាសាទមួយចំនួនដូចជាប្រាសាទវត្តភូ គឺជារបស់ខ្មែរ។ ចំណែកនៅវៀតណាម ខ្ញុំមិនដែលបានទៅទីនោះទេ ហើយក៏មិនទាន់មានឯកសារបញ្ជាក់ថា គេទទួលស្គាល់ឬយ៉ាងណាទេ។

Sabay ៖ តើបើតាមការសិក្សារបស់លោកផ្ទាល់ តើអ្វីជាមូលហេតុ នាំឲ្យប្រាសាទទាំងនោះបាត់បង់ទៅប្រទេសជិតខាង រួមទាំងទឹកដីដ៏ធំល្វឹងល្វើយដូច្នេះ ជាពិសេសចាប់សម័យមហានគរមក?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ មានមូលហេតុជាច្រើនដែលធ្វើឲ្យទឹកដីកម្ពុជា និងប្រាសាទជាច្រើនបាត់បង់ទៅប្រទេសជិតខាងដូច្នេះ។ កត្តាទាំងនោះ មានដូចជា កត្តានយោបាយ កត្តាសេដ្ឋកិច្ច ទំនាស់ផ្ទៃក្នុង និងបញ្ហាសង្គ្រាមឈ្លានពានពីបណ្ដាប្រទេសដែលទើបនឹងកើតថ្មីៗ។ ក្រោយសម័យអង្គរ កម្ពុជាបានបង់ទឹកដីជាបន្តបន្ទាប់ ជាពិសេសចាប់តាំងពីការកកើតរដ្ឋថ្មីៗមួយចំនួន ជាពិសេស សៀម ដែលបានប្រកាន់យកនយោបាយឈ្លានពាន និងដណ្ដើមយកទឹកដីប្រទេសជិតខាង ជាពិសេសប្រទេសខ្មែរ ស្របគ្នានឹងការធ្លាក់ចុះខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ទើបធ្វើឲ្យខ្មែរបាត់បង់ទឹកដីនិងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់។

Sabay ៖ មានអ្នកខ្លះលើកឡើងថា ក្រសួងវប្បធម៌មិនសូវជាយកចិត្តទុកដាក់ថែរក្សាប្រាសាទមួយចំនួន ទេ គឺទាល់តែជិតខូចខាតអស់ ឬក៏គេយក ទើបចាត់វិធានការណ៍ តើពិតជាអីចឹងមែនឬយ៉ាងណា? ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ខ្ញុំ សូមបដិសេធទាំងស្រុងចំពោះ ការលើកឡើងបែបនេះ ក្នុងនាមខ្ញុំជាអ្នកស្រាវជ្រាវ ជាអ្នកទៅដល់និងចុះផ្ទាល់ទៅដល់ប្រាសាទជាច្រើន ពីព្រោះអ្នកដែលថា គឺចេះតែថា គឺពុំមានជំនាញ និងបច្ចេកទេសអីនោះទេ គឺមានតែក្រសួងទេជាអ្នកចាត់ចែងការងារទាំងនេះផ្ទាល់តែម្ដង។ ខាងក្រសួងបានចាត់វិធានការណ៍ជាហូរហែ គឺចាប់តាំងពីបង្កើតក្រសួងវប្បធម៌មកម្ល៉េះ។ កញ្ចប់ថវិកា ដែលរដ្ឋាភិបាលបានចំណាយ ទៅលើវិស័យនេះ ក៏បានកើនឡើងពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំដែរ គឺមិនមែនធ្វេសប្រហែស មិនយកចិត្តទុកដាក់ ទុកឲ្យគេយកនោះទេ។

Sabay ៖ តើក្រសួងបានចាត់វិធានការណ៍យ៉ាងណាខ្លះ ក្នុងការអភិរក្ស និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ក្រសួងបានចាត់វិធានការណ៍ជាច្រើន ទាក់ទិនទៅនឹងការអភិរក្ស និងថែរក្សាប្រាសាទ ក្នុងនោះក្រសួងបានបង្កើតអគ្គនាយកដ្ឋានបេតិកភណ្ឌ ក្រោយមកបានបង្កើតជាអគ្គនាយកដ្ឋានបេតិកភណ្ឌដែលនាយកដ្ឋានតូចៗ ចំនួនបួនទៀត ដូចជានាយកដ្ឋានបុរាណវត្ថុ នាយកដ្ឋានសារមន្ទីរ នាយកដ្ឋានគាំពារនិងអភិរក្សសំណង់បុរាណ និងនាយកដ្ឋានបុរាណវិទ្យា និងបុរេប្រវត្តិ។ ក្នុងនោះ នាយកដ្ឋានគាំពារ និងអភិរក្សសំណង់បុរាណមាននាទីសំខាន់ជាងគេ ក្នុងការថែរក្សា និងអភិរក្សលើប្រាសាទទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេស ហើយបានចាត់វិធានការណ៍អភិរក្ស និងថែរក្សាទៅលើប្រាសាទជាច្រើនជាបន្តបន្ទាប់។

Sabay ៖ តើក្រសួងមានបានរកឃើញប្រាសាទថ្មីៗទេ ក្នុងអំឡុងប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ? ក្រសួងបានចាត់វិធានការណ៍យ៉ាងណាចំពោះប្រាសាទនោះ?

ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ ប្រាសាទរកឃើញចុងក្រោយគេបង្អស់គឺ ប្រាសាទអូស្វាយ ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកត្រពាំងប្រាសាទ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ ប្រាសាទនេះរកឃើញក្នុងឆ្នាំ២០១០។ ប្រាសាទនេះមានចម្ងាយតែប្រាំគីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះពីភ្នំដងរែក និងចម្ងាយ១៣គីឡូម៉ែត្រពីផ្លូវជាតិ។ ខាងក្រសួង បានចុះទៅពិនិត្យមើលប្រាសាទនេះ និងចាត់វិធានការណ៍មួយចំនួនដូចជាដោះមីន និងបានចុះបញ្ជីក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌរបស់ក្រសួង និងបានថតទុក និងយកសំណល់សំខាន់ៗទុកនៅកន្លែងមានសុវត្ថិភាពទៀតផង។

Sabay ៖ ជាចុងក្រោយ លោកមានអ្វីបន្ថែម ក៏ដូចជាផ្ដាំផ្ញើដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ឬមិត្តយុវវ័យដែរឬទេ? ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា ៖ បាទអរគុណគេហទំព័រ Sabay។ ជាការពិត ប្រាសាទបុរាណគឺបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌មួយដ៏សំខាន់ដែលមិនអាចកាត់ ថ្លៃបាន។ មិនអាចកាត់ថ្លៃបាន មានន័យថា មានតម្លៃជាតិ និងជាអត្តសញ្ញាណជាតិ និងមានតម្លៃជាប្រវត្តិសាស្ត្រសម្រាប់ជាតិ និងមានបង្កប់តម្លៃសេដ្ឋកិច្ច។ ខ្ញុំសូមផ្ដាំផ្ញើដល់ប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ជាពិសេសយុវជន មេត្តាចូលរួមថែរក្សា ការពារ និងអភិរក្សទាំងអស់គ្នា ហើយបើ មិនបានចូលរួមថែរក្សា សូមមេត្តាកុំបំផ្លាញ ៕

អត្ថបទ៖ Sabay

ពាក្យទាក់ទង

ព័ត៌មានសង្គម

អត្ថបទពេញនិយម

អ្វីទៅអ៊ីនធឺណិតផ្កាយរណប ហើយខុសពីអ៊ីនធឺណិតយើងប្រើរាល់ថ្ងៃដូចម្ដេចខ្លះ?

ចាយត្រឹម១៤០០០០ម៉ឺន ! អាចទៅលេងបុណ្យភូមិមានជើងនៅមណ្ឌលគិរី! សំខាន់គេងអូតែល និង នាំទៅដើរ លេងកន្លែងស្អាតៗទៀត

ដឹងទេ! តើកម្ពុជា មានក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ចំនួនប៉ុន្មាននៅទូទាំងប្រទេស?

ជំនឿផ្សេងៗទាក់ទងរឿងញាក់ត្របកភ្នែកតាមម៉ោង

ព្រឹត្តិការណ៍ Lotus Legacy: The Spirit of Racing បង្ហាញពីអនាគតរថយន្តដ៏ប្រណិត Lotus Eletre

មកដឹងពីសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោកទាំង៩ នៅកម្ពុជា

អត្ថបទថ្មី

ក្រុមតេក្វាន់ដូ ITF ក្រសួងមហាផ្ទៃ៖ សមត្ថភាពមិនធម្មតាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១ រហូត ២ដងជាប់គ្នានៅកីឡាជាតិ លើកទី៣-៤ ក្នុងចំណោមកីឡាទាំងអស់របស់ក្រសួង

ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប និងសំពះព្រះខែ អកអំបុកមានប្រទីបចំនួនច្រើនចួលរួម

AirAsia Cambodia បន្តពង្រីកជើងហោះហើរអន្តរជាតិថ្មីចំនួនពីរទៅកាន់ប្រទេសវៀតណាម

បុណ្យអុំទូក រំលឹកដល់បុព្វបុរសខ្មែរដែលបង្ក្រាបទ័ពឈ្លានពាន! ចុះបណ្តែតប្រទីប សំពះព្រះខែ និងអកអំបុកវិញ សំដៅលើអ្វី?

ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូកឆ្នាំនេះ មានទូកងនិងទូកកមួងចូលរួមប្រកួត៣៤៨ទូក

គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំបុណ្យជាតិ-អន្ដរជាតិ បានចេញសេចក្ដីណែនាំ ស្ដីពីការរៀបចំព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូកឆ្នាំ២០២៤